Yarpaq kəsən qarışqalar: Attalar
Qarışqalar çox “yaxşı təşkilatlanmış” koloniyalar halında yaşayırlar. Qarışıqlıq çıxmaması üçün koloniyanın müəyyən nizamla hərəkət etməsi çox vacibdir.
Kollektiv iş birliyi, hərbi strategiya, inkişaf etmiş əlaqə şəbəkəsi, nümunəvi və rasional iyerarxiya, intizam, mükəmməl şəhərsalma... Bu oxuduğunuz torpağın üzərində, yalnızca giriş hissəsini gördüyünüz qarışqa yuvalarının qısa xülasəsidir. Qarışqalar insanların da çox vaxt müvəffəqiyyət qazana bilmədiyi bu sahələrdə çox bacarıqlıdırlar. Torpağın altındakı yuvalarında həm qida toplayır, həm yuvalarını müşahidə edir, həm koloniyalarını qoruyur, həm də savaşırlar. “Dərzilik”lə, “kənd təsərrüfatı” ilə məşğul olan, “heyvan yetişdirən” qarışqa koloniyaları da vardır. Çox güclü rabitə şəbəkələri olan bu canlıların həyatını araşdırsaq kütləvi təşkilatçılıq baxımından heç bir canlı ilə müqayisə edilməyən üstünlüyə sahib olduğunu görərik. Qarışqaların hər biri öz üzərinə düşən vəzifəni qüsursuz yerinə yetirir. Hər bir fərd üçün əsas olan şəxsi istəyi deyil, koloniyanın gələcəyidir.
Allah Quranda canlılardakı dəlillərə diqqət çəkərək onlar üzərində düşünməyimizi istəyir. Qarışqalar da Allahın diqqət çəkdiyi, üzərində düşünməli olduğumuz canlılardan biridir:
Həqiqətən, göylərdə və yerdə möminlər üçün dəlillər vardır. Sizin yaradılışınızda və Allahın yer üzünə yaydığı canlılarda qəti iman gətirmiş insanlar üçün neçə-neçə dəlillər vardır. (Casiyə surəsi / 3-4)
Qarışqalar qərargahdan fərqlənməyən yuvalarını tikərkən heç bir təlim keçmirlər. Hər biri öz vəzifəsini bilir və yumurtadan çıxan kimi dərhal yerinə yetirməyə başlayır. Yuvanı necə tikəcəyini, qidanı necə tapacağını, sürfələrə necə baxacağını, qısası, nə etməli olduğunu çox yaxşı bilir və tətbiq edirlər. Bu onu göstərir ki, qarışqalar dünyaya gəlmədən əvvəl bu bilgilərə sahib olurlar. Daha doğrusu bütün bunlar ilk ortaya çıxdıqda Uca Allah tərəfindən onlara ilham edilir.
Yarpaq kəsən qarışqalar
Qarışqalar xarici görünüşünə görə nə qədər bir-birlərinə bənzər görünsələr də, həyat tərzi və fiziki xüsusiyyətlərinə görə 8000 növə ayrılır. Hər bir növün də özünə aid xüsusiyyətləri vardır. Ən qəribə qarışqa növlərindən biri də yarpaq kəsən “atta”lardır. Attalara məxsus xüsusiyyətlərdən biri kəsdikləri yarpaqları başlarının üstündə daşımalarıdır. Özlərindən çox böyük olan kəsilmiş yarpaqların altında gizlənirlər. Buna görə də işçi qarışqalar yuvaya qayıdarkən çox qəribə mənzərə meydana gəlir. Belə bir mənzərə ilə qarşılaşan insan meşə səthinin sanki canlanaraq yeridiyini düşünər. Bu yarpaqları göbələk istehsalında istifadə etdiklərini kəşf edən alimlər çox təəccüblənmişdilər.
Qarışqalar yarpaqların özünü yeyə bilmirlər, çünki bədənlərində bitkilərdəki sellülozanı həzm edən fermentlər yoxdur. İşçi qarışqalar yarpaq hissələrini çeynəyərək qalaq edirlər və yuvanın yeraltındakı otaqlarında gizlədirlər. Sonra isə yarpaqların üzərində göbələk yetişdirirlər. Yetişən göbələklərin tumurcuğundan özləri üçün lazımi zülalı əldə edirlər.
Burada attaları bir təhlükə gözləyir. Lazımi göbələyi yetişdirərkən, bağlarında zəhərli göbələklər yarana bilər. Bəs bağlarını əkindən əvvəl təmizləyən attalar zərərli göbələklərdən necə qorunurlar? Bunun sirri yarpaqları çeynəyərkən istifadə etdikləri tüpürcəkdədir. Tüpürcəyin tərkibində lazımsız göbələklərin inkişafına mane olan antibiotik və lazımi göbələklərin inkişafını sürətləndirən maddə vardır.
Qarışqaların bu cür möcüzəvi hadisəni necə həyata keçirdiyini düşündükdə insanın qarşısına yüzlərlə sual çıxır. “Nə üçün qarışqalar digərləri kimi normal qidalanmağı deyil, bağbanlıq edərək göbələk yetişdirməyi seçiblər? Bağa qulluq etməyi və göbələk yetişdirməyi hardan öyrəniblər? Yarpaqları çeynəyərək göbələk yetişdirə biləcəklərini necə kəşf ediblər və bunu sonraki nəsillərə necə öyrədiblər?” Bütün sualların bircə cavabı vardır: Qarışqalar bu şəkildə dizayn edilmiş və proqramlanmışlar. Bu cür mürəkkəb davranışlar mərhələlərlə inkişaf edə bilməz. Çox üstün bir ağlın əsəridir. Bütün bu bilgiləri var olduqları gündən etibarən qarışqalara verən, onları qeyri-adi xüsusiyyətləri ilə yaradan Aləmlərin Rəbbi olan Allahdır.
Attaların qəribə müdafiə üsulları da vardır. Yarpaq kəsən qarışqa koloniyasının orta boylu işçiləri bütün günü yarpaq daşıyırlar. Çənələri ilə yarpaq daşıdıqları üçün özlərini müdafiə edə bilmirlər.
Bəs onları kim qoruyur?
Yarpaq daşıyan qarışqaların yanında həmişə kiçik boylu qarışqaların gəzdiyi müşahidə edilmişdir. Əvvəllər bunun təsadüf olduğunu zənn edirdilər. Lakin daha sonra bunun səbəbini tədqiq etdilər. Uzun araşdırmalar nəticəsində qeyri-adi iş birliyinin olduğu ortaya çıxdı.
Yarpaq daşıyan orta boylu qarışqalar onlara düşmən olan milçəklərdən qorunmaq üçün qəribə müdafiə üsulundan istifadə edirlər. Milçək yumurtalarını qoymaq üçün çox qəribə yer seçib. Hər qarışqanın başına bir ədəd yumurta qoyur. Qarışqanın bədənində inkişaf edib yumurtadan çıxan bala milçək canlının beyninə qədər irəliləyərək onu öldürür.
Buna görə də işçi qarışqalar yanlarında kiçik boylu köməkçiləri olmadan hər an düşmən hücumuna məruz qala bilərlər. Adi vəziyyətdə üzərinə qonmaq istəyən milçəkləri qayçıya bənzəyən iti çənələri ilə uzaqlaşdıran qarışqalar, yarpaq daşıyarkən bunu edə bilmirlər. Buna görə də onların əvəzinə müdafiə funksiyasını yerinə yetirən başqa qarışqanı daşıdıqları yarpağın üzərinə yerləşdirirlər. Milçəyin hücumu əsnasında da bu kiçik qoruyucular yarpağın üzərindən düşmənə müqavimət göstərir.
Bir neçə xüsusiyyətini qeyd etdiyimiz atta qarışqaları yer üzündəki minlərlə qarışqa növündən yalnızca biridir. Hər bir növün özünə məxsus xüsusiyyətinin olduğunu düşünsək Allahın yaratma sənətindəki bənzərsizliyi daha aydın görərik. Aləmlərin Rəbbi olan Allah hər şeyi Onu tanımağımız üçün yaratmışdır.
Doğrudan da, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində, Allahın göylərdə və yerdə yaratdıqlarında Allahdan qorxan adamlar üçün dəlillər vardır. (Yunis surəsi / 6)
